Quaggamossel vestigt zich massaal in Nederlandse wateren

Quaggamosselen hechten zich ook massaal aan scheepswanden. (foto: Jacques van der Neut)

In april 2006 werden de eerste quaggamosselen in het Hollandsch Diep ter hoogte van Moerdijk opgevist. De eerste vondst van deze soort in West-Europa! De quagga, een iets groter familielid van de gewone driehoeksmossel, is bezig met een ware opmars. Het uitgebreide waterwegennet en de intensieve scheepvaart hebben ertoe geleid dat de quaggamossel zich massaal door Nederland heeft kunnen verspreiden.

Ballastwater
De quaggamossel is de laatste jaren bezig aan een opmars in ons land. Waar deze soort verschijnt, wordt het water zienderogen helderder. De quaggamossel (pdf) is vernoemd naar de ‘quagga’ – een uitgestorven zebra-ondersoort – omdat hij net als de quagga strepen heeft die naar één kant toe vervagen. De mosselsoort lijkt veel op de verwante driehoeksmossel en kan daarmee worden verward. Beide soorten mosselen zijn afkomstig uit het gebied rond de Zwarte – en Kaspische Zee. De driehoeksmossel komt echter al in Nederland voor sinds het begin van de 19e eeuw; de quaggamossel is hier pas sinds 2006. In eerste instantie leek de quagga vanuit het gebied rond de Kaspische Zee via de Donau en het Main-Donaukanaal in het stroomgebied van de Rijn terecht te zijn gekomen. Hoogst waarschijnlijk is deze nieuwkomer echter ook in het Hollandsch Diep en omringende wateren beland na lozing van ballastwater door zeeschepen. Het belangrijkste verspreidings- mechanisme van quagga- en driehoeksmosselen wordt gevormd door de larven die vrij in het water zwemmen. Wanneer zich om de larven schelpen ontwikkelen, verdwijnt het zwemvermogen en hechten zij zich met bysusdraden op basaltkeien of onder water liggende boomtakken en wortels. Zij kunnen zich ook hechten aan scheepswanden en op deze manier in stroomopwaartse richting ‘meeliften’.   

Massale vestiging van quagga’s op de oevers van het deels in juni 2015 drooggevallen spaarbekken De Gijster. (foto: Jacques van der Neut)

Pyrazolen
De quaggamossel heeft de Biesbosch uiteraard ook ‘ontdekt’. Aangezien levende quagga’s zich voornamelijk onder water ophouden, ben je afhankelijk van een onverwachte situatie, om een indruk te krijgen van de massale vestiging van deze tweekleppige. Die kans deed zich voor in juni 2015. Evides Waterbedrijf in Werkendam kon toen geen Maaswater innemen, vanwege de aanwezigheid van Pyrazolen, die ontstaan bij de productie van acrylonitril door de ACN-fabriek in de omgeving van Geleen. Vanaf de afvalwaterzuiveringsinstallatie wordt deze stof via de zijtak van de Ur op de Maas geloosd. Toch vreemd, het punt van lozing is bekend en er wordt niet tegen opgetreden… Als gevolg van deze lozing voldeed het Maaswater toen niet aan de kwaliteitseisen om er drinkwater van te maken. Door de aanwezigheid van de stof werd de inname van Maaswater gestaakt, waardoor het peil in het innamebekken De Gijster aanzienlijk zakte. Op de droog gevallen oeverstroken lag een dik pakket aan quaggamosselen. Bij het onderhoud aan schepen komt de quagga eveneens aan de oppervlakte.

Antifouling
“Ja, dat klopt” zegt Leo van der Hoeven, van Van der Hoeven Scheepsreparatie uit Drimmelen. “Om aangroei te voorkomen wordt een laag antifouling op het onderschip aangebracht. Er is veel om te doen, want er zit koper in verwerkt. Hoe hoger het kopergehalte, hoe minder aangroei. Veel aangroei pakt nadelig uit voor de voortstuwing. Zo hoorde ik onlangs dat een schip in Zeeland stil viel, vanwege een weelderige aangroei op het onderschip. In zout water is ook sprake van aangroei, doorgaans in de vorm van zeepokken. In het zoete, zoals hier in het rivierengebied, hebben we veel te maken met mosselen. Ik heb de indruk dat het de laatste jaren toeneemt.”